احتمال بازگشت به مصرف مواد بعد از ترک چقدر است؟
اعتیاد ازجمله فاجعه‌بارترین پدیده‌های اجتماعی عصر حاضر به‌شمار می‌آید و قدرت درگیری این پدیده شوم آن‌چنان زیاد است که طیف گسترده‌ای از ترک‌کنندگان را نیز مجددا مجبور به بازگشت به مصرف مواد مخدر می‌کند. بسیاری از خانواده‌ها همواره تلاش‌های گسترده‌ای را برای رهایی عزیزان‌شان از دام اعتیاد به‌کار می‌بندند؛ اما خبر ناراحت‌کننده اینجاست که مطابق آمارهای مرکز تحقیقات، رهیافت‌ها و مطالعات بین‌المللی مواد مخدر، بین 50 تا 80 درصد از افرادی که یک بار یا بیشتر موفق به ترک شده‌اند، دوباره به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند. با نگاهی به آمارهای ارائه‌شده توسط مرکز ملی مطالعات اعتیاد، با ابعاد تکان‌دهنده‌تری مواجه خواهیم شد؛ چراکه این نهاد، نرخ بازگشت به مصرف مواد مخدر توسط ترک‌کنندگان را 90 درصد اعلام کرده‌است. البته خانواده‌ها همواره با مطالعه روی علل استعمال مجدد مواد مخدر بعد از ترک می‌توانند به کاهش این نرخ و تضمین سلامت دائمی عزیزان‌شان کمک کنند.
چگونه احتمال بازگشت به مصرف مواد مخدر افزایش می‌یابد؟
مطابق نظر کارشناسان حوزه مبارزه با مواد مخدر، بسیاری از معتادان با قرارگیری در انواع شرایط زیر، مجددا به مصرف مواد بعد از ترک روی می‌آورند:
- رفت‌وآمد با دوستان ناباب یا حضور در فضاهایی با اتمسفر منفی
- عدم دریافت محبت و توجه کافی از سوی خانواده و آسیب‌پذیری هرچه بیشتر
- دسترسی آسان به فروشندگان مواد مخدر
- بی‌برنامگی‌های شدید خانواده‌ها در زمینه ایجاد اشتغال برای ترک‌کنندگان
- مراقبت ناکافی از افراد در دوران نقاهت یا ایام پس از ترک اعتیاد
- مواجه‌شدن افراد با چهره جدید خود و ازدست‌دادن زیبایی قبلی
- ضعف شدید جسمانی
- شب‌بیداری‌های پیاپی و نامنظم‌بودن ساعات خواب
- عدم سم‌زدایی کامل بدن در مراکز ترک اعتیاد غیرمجاز
- وجود خاطرات نفرت‌انگیز و وحشتناک در ذهن ترک‌کنندگان از برنامه‌های مراکز بازپروری غیرحرفه‌ای
- آزار روحی مداوم ترک‌کنندگان با شنیدن کنایه‌های افراد پیرامونی
- عدم پذیرش افراد ترک‌کرده از سوی جامعه و گوشه‌گیرترشدن آن‌ها
- حضور مداوم در قهوه‌خانه‌های پرخطر
همچنین بروز مشکلات عصبی حاد در افراد ترک‌کرده یکی دیگر از حالاتی است که می‌تواند ضریب احتمال مصرف مجدد مواد مخدر را افزایش دهد.
مهم‌ترین مراحل بازگشت به مصرف مواد مخدر
به عقیده بسیاری از کارشناسان، اعتیاد یک بیماری صعب‌العلاج محسوب می‌شود که ازبین‌رفتن تمامی آثار آن می‌تواند بسیار طولانی‌مدت باشد؛ بنابراین، خانواده‌ها همواره بایستی به این نکته توجه داشته باشند که حتی افرادی که چندین سال نیز از پاکی‌شان می‌گذرد، می‌توانند دچار لغزش‌های شدیدی شده و به آفت «مصرف مواد بعد از ترک» دچار شوند. بایستی بدانید که ترک‌دادن معتادان پس از بازگشت به مصرف مواد مخدر بسیار سخت خواهد بود. از همین رو، توصیه می‌کنیم به مراحل بازگشت افراد به استعمال مواد مخدر (حالات مختلف عود اعتیاد) توجه ویژه‌ای داشته باشید که عبارت‌اند از:
- عود عاطفی اعتیاد
- بازگشت ذهنی افراد به اعتیاد
- عود فیزیکی یا جسمی اعتیاد
به‌یاد داشته باشید که چنانچه خانواده‌ها بتوانند مراحل عود اعتیاد را به‌خوبی تشخیص داده و سریع‌تر برای رهایی عزیزان‌شان از دام اعتیاد اقدام کنند، کار راحت‌تری را به‌منظور درمان آن‌ها در پیش خواهند داشت؛ بنابراین، درادامه به بررسی اجمالی هریک از این مراحل بازگشت‌دهنده اعتیاد خواهیم پرداخت.
عود عاطفی اعتیاد
در پی شنیدن سرزنش‌های مداوم، عدم دریافت محبت کافی از سوی دوستان و خانواده، ترس شدید از آینده و البته عدم دریافت مشاوره‌های پزشکی و روانی از روان‌شناسان، افراد ممکن است مجددا شرایط بازگشت به مصرف مواد مخدر را تجربه کنند. همچنین وجود حالات مختلفی نظیر: استرس شدید، زودرنجی آزاردهنده و عصبانیت افسارگسیخته در افراد می‌تواند آن‌ها را به استعمال دوباره انواع مخدر سوق دهد.
در پی بروز تمامی شرایط فوق، افراد در این فکر می‌روند که دیگر هیچ‌کس آن‌ها را دوست ندارد و از کمبود عاطفه شدیدی رنج می‌برند؛ ضمنا پس از پشیمان‌شدن از رفتارهای آنی و آزاردهنده خود، دوستان‌شان را کاملا ازدست‌رفته می‌بینند. باتوجه‌به این ضعف احساسی شدید، غالبا این گروه از افراد با مصرف مجدد مواد مخدر سعی می‌کنند خوشحالی کاذبی را برای خود به‌ارمغان بیاورند؛ غافل از آنکه درحال فرورفتن به باتلاق تنهایی عمیق‌تری هستند!
عود ذهنی اعتیاد و بازگشت به مصرف مواد مخدر پس از ترک
همواره به‌دلیل لذت‌های کاذب مصرف مواد مخدر و رهایی موقتی ذهن افراد از اتفاقات منفی و دغدغه‌ها با مواد افیونی، دائما قسمتی از وجود ترک‌کنندگان خواهان بازگشت به مصرف مواد مخدر است. از طرفی، بخش دیگری از وجود این افراد، آن‌ها را به پاک‌ماندن و پرهیز از انجام مجدد اشتباهات گذشته ترغیب می‌کند. به‌طورکلی تشخیص این مرحله توسط خانواده‌ها و روان‌شناسان بایستی با سرعت ویژه‌ای صورت پذیرد؛ زیرا پس از جمع‌بندی‌های منفی ذهن، احتمال مصرف مجدد و فیزیکی مواد مخدر افزایش می‌یابد.
عود جسمی اعتیاد
بعد از گذر از مراحل قبل، فرایند بازگشت به مصرف مواد مخدر بسیار جدی‌تر به‌نظر می‌رسد؛ چنان‌که فرد در مدت‌زمان کوتاهی مجددا به مصرف مواد مخدر روی آورده و خود را آلوده می‌کند. لازم به ذکر است که پس از مدتی پاکی، غالبا اولین مرتبه مصرف مواد برای فرد بسیار لذت‌بخش خواهد بود و بعد از آن متاسفانه وی عطش زیادی برای مصرف مداوم مخدرها خواهد داشت. به‌یاد داشته باشید که ایجاد محیط خانگی بی‌حاشیه توسط والدین و عدم حضور شخص در جمع‌های نامناسب، همواره می‌تواند زمان عود جسمانی اعتیاد افراد و مصرف مواد بعد از ترک را به‌تعویق بیندازد.
نقش ویژه خانواده‌ها و روان‌شناسان در جلوگیری از بازگشت به مصرف مواد
خانواده‌های آگاه و اهل مطالعه همواره می‌توانند در نقش یک ناجی بزرگ برای فرزندان معتادشان ظاهر شوند و به رهایی عزیزان‌شان از دام خانمان‌سوز اعتیاد کمک کنند. البته این نباید به‌عنوان پایان حمایت‌های یکی خانواده تلقی شود؛ چراکه والدین و دیگر اعضای خانواده بایستی در دوران حساس و پرلغزش نقاهت ترک‌کنندگان نیز در کنارشان باشند و زمینه را برای اشتغال مناسب، تقویت قوای جسمانی و برطرف‌سازی نیازهای احساسی عزیزان‌شان فراهم آورند. البته به‌یاد داشته باشید که طیف زیادی از والدین آگاه این مهارت‌ها را با شرکت در جلسات مشاوره روان‌شناسان حرفه‌ای به‌دست می‌آورند. از سوی دیگر، روان‌شناسان و مشاوران برجسته حوزه ترک اعتیاد نیز به‌منظور جلوگیری از مصرف مواد بعد از ترک با برگزاری انواع دوره‌های درمانی انفرادی، گروهی و مشاوره ترک اعتیاد آنلاین، تاثیرات قابل‌توجهی روی افراد خواهند داشت.
جمع‌بندی
درپایان بایستی اشاره کنیم که افرادی که به‌تازگی اعتیاد خود را ترک کرده‌اند، مطابق آمارهای ارائه‌شده توسط بنیادهای پژوهشی معتبر، همواره در معرض خطر بازگشت به مصرف مواد مخدر قرار دارند. البته با افزایش آگاهی‌بخشی‌های عمومی برای خانواده‌ها، همواره این امید وجود دارد که والدین بتوانند در مراحل عود عاطفی و ذهنی اعتیاد، افراد مستعد بازگشت به استعمال مواد مخدر را دریابند و با فراهم‌آوردن شرایط محیطی، کاری و عاطفی مناسب، علاوه‌بر جلوگیری از مصرف مجدد مواد توسط عزیزان‌شان، به افزایش سطح سلامت جامعه کمک کنند.
