عفونت دندان عصب‌کشی‌شده؛ علائم هشدار، درمان فوری و راه های پیشگیری
خیلی‌ها بعد از عصب‌کشی نفس راحتی می‌کشند و فکر می‌کنند پرونده دندان درد برای همیشه بسته شد. اما چند ماه بعد، ناگهان همان سمت صورت دوباره می‌گیرد، لثه متورم می‌شود یا کنار دندان یک دانه چرکی ریز ظاهر می‌شود. اولین سؤال همین است: «مگر دندان عصب‌کشی نشده بود؟ چرا دوباره عفونت کرده؟»
جواب کوتاه این است که اگر باکتری دوباره راهی به داخل ریشه یا اطراف ریشه پیدا کند، دندان عصب‌کشی‌شده هم می‌تواند عفونی شود. گاهی مشکل از درمان قبلی است، گاهی از روکش، پوسیدگی جدید یا حتی شکستگی میکروسکوپی دندان. خبر خوب این‌که در بسیاری از موارد، با تشخیص به‌موقع و درمان مجدد، هنوز هم می‌توان دندان را نجات داد.
در ادامه، قدم‌به‌قدم توضیح می‌دهیم عفونت دندان عصب‌کشی‌شده چیست، چه علائمی دارد، چه خطراتی ایجاد می‌کند و مهم‌تر از همه، چه راه‌های درمان و پیشگیری برای آن وجود دارد.
عفونت دندان عصب‌کشی‌شده یعنی چه؟
در عصب‌کشی، پالپ (عصب و رگ‌های خونی داخل ریشه) کاملاً برداشته و فضای ریشه با مواد مخصوص پر و سیل می‌شود. هدف این است که:
- منبع اصلی عفونت (پالپ آلوده) حذف شود
- مسیر ورود و تکثیر باکتری‌ها بسته شود
اما در دندان عصب‌کشی‌شده هم ممکن است یکی از این اتفاق‌ها رخ دهد:
- مقداری از باکتری‌ها در کانال‌های بسیار باریک و فرعی باقی مانده باشند.
- سیل و پرکردگی ریشه یا روکش دندان به مرور دچار نشتی شود.
- پوسیدگی جدید یا شکستگی، مسیری تازه برای ورود میکروب‌ها باز کند.
در این حالت، در اطراف نوک ریشه یا در لثه کنار دندان، عفونت جدید یا ادامه‌دار شکل می‌گیرد؛ یعنی «عفونت دندان عصب‌کشی‌شده».
چرا دندان عصب‌کشی‌شده دوباره عفونت می‌گیرد؟
دلایل عفونت مجدد را می‌توان در چند گروه اصلی خلاصه کرد.
مهم‌ترین دلایل عفونت مجدد
| عامل اصلی | توضیح / مثال کاربردی |
|---|---|
| کانال‌های بسیار باریک یا فرعی | ریشه های خمیده یا کانال‌های جانبی که در درمان اول دیده یا تمیز نشده‌اند |
| نشتی ترمیم یا روکش | تاخیر در گذاشتن روکش، شکستن یا شل شدن پرکردگی یا روکش |
| پوسیدگی جدید | پوسیدگی تازه در اطراف ترمیم قدیمی که راهی به داخل ریشه باز می‌کند |
| شکستگی میکروسکوپی دندان یا ریشه | ترک‌های ریز ناشی از فشار جویدن، دندان‌قروچه، ضربه یا ترمیم بزرگ |
| عفونت باقی‌مانده قبلی | ضایعه استخوانی قدیمی که به‌طور کامل بهبود نیافته است |
یکی از منابع معتبر تخصصی درمان ریشه تأکید می‌کند که حتی با مراقبت مناسب، همیشه احتمالِ درصد کمی از موارد وجود دارد که دندان درست التیام پیدا نکند. در توضیح این موضوع، انجمن متخصصان درمان ریشه آمریکا (AAE) می‌نویسد که برخی دندان های عصب‌کشی‌شده به‌دلیل کانال‌های پنهان، تأخیر در ترمیم نهایی یا پوسیدگی جدید، ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد دوباره دردناک یا بیمار می‌شوند و معمولاً با «درمان مجدد» می‌توان به آن‌ها شانس تازه‌ای برای بهبود داد.
به نقل از سایت American Association of Endodontists (AAE):
«حتی با مراقبت صحیح، دندانی که قبلاً عصب‌کشی شده گاهی درست ترمیم نمی‌شود و ماه‌ها یا سال‌ها بعد می‌تواند دوباره دردناک یا بیمار شود؛ در چنین مواردی یک عمل اندودنتیکِ اضافی ممکن است به ترمیم مجدد و نجات دندان کمک کند.»
علائم عفونت دندان عصب‌کشی‌شده
همه عفونت‌ها با درد شدید شروع نمی‌شوند؛ بعضی از آن‌ها «بی‌صدا» پیش می‌روند. برای همین، آشنایی با علائم اصلی بسیار مهم است. قبل از بولت‌ها، این نکته را به یاد داشته باشید: هر علامتِ تکی الزاماً به معنی عفونت نیست، اما چند علامت کنار هم باید شما را به دندانپزشک برساند.
شایع ترین نشانه‌ها
- درد ماندگار یا درد هنگام جویدن
ممکن است درد تیرکشنده هنگام گاز زدن باشد، یا یک فشار مبهم و آزاردهنده که مدام احساس می‌کنید. - تورم لثه یا صورت در همان ناحیه
لثه کنار دندان ممکن است متورم، قرمز و حساس شود؛ گاهی حتی قسمت گونه یا زیر چشم هم پُف می‌کند. - فیستول یا «دکمه چرکی» روی لثه
یک برجستگی کوچک شبیه جوش که گاهی از آن مایع بدبو خارج می‌شود. این درواقع مسیری است که بدن برای تخلیه چرک ایجاد کرده است. - طعم یا بوی بد مزمن در دهان
حتی بعد از مسواک‌زدن و استفاده از دهان‌شویه، طعم تلخ یا بوی بدی از همان سمت حس می‌کنید. - تغییر رنگ دندان یا لثه
دندان ممکن است تیره‌تر از بقیه به نظر برسد، یا لثه اطراف آن کبود و ارغوانی شود. - تب و احساس خستگی عمومی
در عفونت‌های شدیدتر، علائم عمومی مثل تب خفیف، بی‌حالی یا در موارد شدید، تب بالا و بی‌قراری رخ می‌دهد.
یک مقاله آموزشی از برند کولگیت درباره مشکلاتِ دندان‌های قبلاً عصب‌کشی‌شده، به‌طور خلاصه نشانه‌های درگیریِ ادامه‌دار را فهرست می‌کند. به نقل از سایت Colgate:
«وقتی بعد از عصب‌کشی هنوز مشکل در داخل دندان باقی مانده باشد، می‌تواند با علائمی مثل حساسیت ماندگار به سرما و گرما، درد تیز موقع جویدن، فشار و درد دائمی، تورم لثه همراه یا بدون وجود دانه چرکی کنار دندان و یک درد مبهم و تکرارشونده خود را نشان دهد.»
اگر یکی از این علائم را تجربه می‌کنید، مخصوصاً اگر همراه با تورم یا تب باشد، مراجعه سریع به دندانپزشک ضروری است.
عفونت دندان عصب‌کشی‌شده چه خطراتی دارد؟
قبل از این‌که سراغ درمان برویم، باید بدانیم چرا این نوع عفونت را نباید پشت گوش انداخت.
۱. از دست دادن دندان
اگر عفونت، ریشه و استخوان اطراف را شدیداً درگیر کند، ممکن است دیگر امکان نجات دندان وجود نداشته باشد و تنها راه، کشیدن دندان و جایگزینی با ایمپلنت یا پروتز باشد.
۲. تخریب استخوان فک
عفونت مزمن اطراف ریشه مثل موریانه به استخوان حمله می‌کند. هرچه دیرتر درمان شود، حجم بیشتری از استخوان از بین می‌رود و حتی اگر بعداً بخواهید ایمپلنت بگذارید، به پیوند استخوان نیاز خواهید داشت.
۳. گسترش عفونت به سایر نقاط بدن
در موارد شدید و نادر، باکتری‌ها از طریق خون می‌توانند به سایر نقاط بدن برسند و مشکلات جدی ایجاد کنند؛ از سینوس‌ها و فضاهای عمقی صورت گرفته تا حتی عفونت‌های سیستمیک در افراد دارای ضعف ایمنی. همین موضوع است که باعث می‌شود دندانپزشکان روی درمان سریع عفونت تأکید جدی داشته باشند.
درمان عفونت دندان عصب‌کشی‌شده: از آنتی‌بیوتیک تا جراحی
درمان، به شدت عفونت، وضعیت ریشه، میزان تخریب استخوان و کیفیت درمان قبلی بستگی دارد. قبل از فهرست گزینه‌ها، این نکته مهم است:
آنتی‌بیوتیک به‌تنهایی درمان اصلی نیست؛ فقط کمک‌کننده است. ریشه مشکل، باکتری‌های محبوس در سیستم کانال ریشه یا ضایعه استخوانی اطراف است و باید مستقیماً رفع شود.
۱. عصب‌کشی مجدد (اندودنتیک ریتریتمنت)
در این روش، متخصص درمان ریشه:
- روکش و پرکردگی قبلی را باز می‌کند.
- مواد پرکننده ریشه را خارج می‌کند.
- کانال‌ها را دوباره تا انتها تمیز، ضدعفونی و پر می‌کند.
این روش در بسیاری از موارد شانس بالایی برای نجات دندان دارد، به‌خصوص اگر مشکل از درمان ناکافی قبلی بوده باشد.
۲. جراحی انتهای ریشه (اپیکوکتومی)
اگر عفونت در انتهای ریشه متمرکز باشد و دسترسی از داخل کانال مشکل باشد، جراحی اپیکو انجام می‌شود:
- از روی لثه، به انتهای ریشه دسترسی پیدا می‌شود.
- بخش آلوده ریشه و بافت عفونی اطراف برداشته می‌شود.
- انتهای ریشه از بیرون سیل و ترمیم می‌شود.
۳. کشیدن دندان و جایگزینی
اگر دندان ترک عمیق داشته باشد، ریشه بسیار ضعیف شده باشد یا چند بار درمان ناموفق انجام شده باشد، گاهی کشیدن دندان و جایگزینی با ایمپلنت یا بریج، انتخاب ایمن‌تری است.
۴. نقش آنتی‌بیوتیک
آنتی‌بیوتیک معمولاً در این موارد تجویز می‌شود:
- وجود تب و علائم عمومی
- عفونت منتشر و تورم شدید
- محدودیت در باز کردن دهان یا بلع
اما تأکید می‌شود که حذف منبع باکتری (درمان ریشه یا جراحی) اصل ماجراست و آنتی‌بیوتیک، بدون این درمان‌ها، فقط موقتاً علائم را می‌خواباند.
به نقل از وبسایت atisaclinic:
«پس از اتمام عصب‌کشی، رعایت بهداشت دهان و دندان اهمیت زیادی دارد. مسواک منظم، استفاده از نخ دندان و معاینه دوره‌ای نزد دندانپزشک می‌تواند احتمال بروز دوباره عفونت دندان عصب کشی شده بعد از چند سال را به حداقل برساند.»
آیا می‌توان از عفونت دندان عصب‌کشی‌شده پیشگیری کرد؟
خوشبختانه جواب تا حد زیادی «بله» است.
کارهایی که شما باید انجام دهید
- گذاشتن روکش یا ترمیم نهایی در اسرع وقت
به‌تعویق انداختن روکش، یکی از رایج‌ترین دلایل عفونت مجدد است. - رعایت کامل بهداشت دهان
مسواک، نخ دندان و در صورت نیاز، دهان‌شویه تجویز شده. - حذف عادت‌های مخرب
مثل دندان‌قروچه، باز کردن در بطری، جویدن یخ یا آجیل با دندان عصب‌کشی‌شده. - مراجعه سریع در صورت بروز علائم هشدار
درد جدید، تورم، فیستول یا تغییر رنگ دندان عصب‌کشی‌شده را جدی بگیرید؛ هرچه زودتر مراجعه کنید، درمان ساده‌تر و محافظه‌کارانه‌تر خواهد بود.
کی باید نگران عفونت دندان عصب‌کشی‌شده باشیم؟
اگر بخواهیم همه بحث را در چند جمله خلاصه کنیم:
- عفونت دندان عصب‌کشی‌شده یعنی باکتری‌ها دوباره راهی به داخل ریشه یا اطراف آن پیدا کرده‌اند؛ اغلب به‌خاطر کانال‌های مخفی، نشتی روکش، پوسیدگی جدید یا شکستگی.
- نشانه‌های مهم آن شامل درد ماندگار، تورم، فیستول روی لثه، طعم بد دهان و گاهی تب است.
- این وضعیت بدون درمان می‌تواند به تخریب استخوان فک، از دست دادن دندان و در موارد شدید، گسترش عفونت به سایر نقاط بدن منجر شود.
- درمان بسته به شرایط، از عصب‌کشی مجدد و جراحی انتهای ریشه تا کشیدن دندان متغیر است، و آنتی‌بیوتیک فقط نقش کمکی دارد.
- با عصب‌کشی دقیق، ترمیم و روکش به‌موقع، رعایت بهداشت و مراجعه سریع در صورت بروز علائم، می‌توان تا حد زیادی از عفونت مجدد جلوگیری کرد.
اگر همین حالا دندان عصب‌کشی‌شده‌ای دارید که مدت‌هاست «بی‌دلیل» درد می‌کند، یا روی لثه‌تان دکمه چرکی کوچک دیده‌اید، بهترین کار این است که هرچه زودتر برای معاینه و احتمالا عکس جدید اقدام کنید؛ شاید هنوز برای نجات آن دندان دیر نشده باشد.
